روزه‌گرفتن در تمامی ادیان الهی وجود داشته است و پیروان آن ادیان، مکلف بوده‌اند روزهای خاصی در سال را روزه بگیرند، ولی در پایان ایام روزه‌داری آنها، عیدی قرار داده نشده بود. این برای اولین بار و در دین مبین اسلام بود که روز پایان روزه‌داری، روز عید و جشن نامیده شد و این افتخار، ویژه مسلمانان است. رسول گرامی اسلام(صلوات الله علیه و آله) در این باره می‌‏فرمایند: «عید فطر، هدیه‏‌ای است که از سوی خدا به مردان و زنان امتم داده شده‌است و خداوند متعال چنین هدیه‌ای را پیش از من به هیچ کس نداده‌است». آری، عید سعید فطر برای مسلمانان، هدیه‌‏ای آسمانی بود که در سال دوم هجرت به آنها عطا گردید. در این سال، پرداخت زکات فطره و برگزاری نماز عید بر مسلمانان واجب شد که پیامبر اکرم (صلوات الله علیه و آله) با عنایت خاصی به آن پرداختند و همواره به اصحاب خود توصیه می‏‌کردند که این روز را عزیز و گرامی بدارند.

واژه «عید» از ریشه عود گرفته شده ‏و به معناى بازگشت است، و واژه «فطر» از فطرت‏ گرفته شده و به معناى سرشت است. بنابراین عید فطر؛ یعنى بازگشت‏ به فطرت و سرشت.

فطریه بر عهده کیست؟
با نزدیک شدن به روزهای پایانی ماه میهمانی خدا رمضان المبارک، حرف از «زکات فطره» یا همان «فطریه» نقل همه مجالس می‌شود و مردم به شکرانه یک ماه روزه داری و شرکت در میهمانی خدا حالا باید مهر پایانی بر عبادات خالصانه خود بزنند و به فطرت و سرشت خود بازگشت نمایند.
در این میان نقش پدر خانواده به عنوان فرد اول خانواده که اعضای دیگر نان‌خور او محسوب می‌شوند بسیار مهم است. شاید افرادی در خانواده باشند که به مسئله مهم زکات فطره اهمیت نمی‌دهند و درباره این حق مالی چیزی نمی‌دانند. اینجاست که نقش پدر خانواده به عنوان کسی که پرداخت زکات فطره بر عهده او گذاشته شده است، نمود پیدا می‌کند. او باید خانواده خود را با این واجب الهی آشنا کند و اهمیت آن را همچون خود روزه برای آنها توضیح دهد.
پدران عزیز باید توجه داشته باشند که خداوند متعال پس از یک ماه روزه داری، برداشت میوه رمضان را منوط به اهتمام به پرداخت فطریه نموده است و البته این وظیفه مهم را نیز بر عهده پدر خانواده که بقیه نان خور او محسوب می شوند، گذاشته است.

فلسفه و فواید پرداخت فطریه چیست؟
«فطره» در لغت چند معنا دارد که مهمترین آنها، خلقت و اسلام است. در اصطلاح عبارت است از «زکاتی که هر مسلمان برای خود و هر کس که نان خور او محسوب می‌شود، به مستحق می‌پردازد.» زمان ادای آن مغرب روز آخر ماه رمضان تا ظهر روز عید فطر است. با توجه به این که پرداخت این نوع حق مالی، باعث سلامت جسم (خلقت) و روح می‌شود، آن را زکات بدن یا فطره می‌نامند. شاید وجه تناسب آن با معنای اسلام، این باشد که زکات فطره مقتضای اسلام است؛ از این رو کسی که پیش از غروب شب عید فطر مسلمان شود، تکلیف از او ساقط نمی‌شود. لذا خانواده‌ه‌ایی که در اندیشه سلامت جسم و روح خود هستند باید به این واجب الهی اهتمام ویژه‌ای داشته باشند که البته این از وظایف پدر خانواده است.

زکات فطره بر تمام کسانی که قبل از غروب شب عید فطر بالغ، عاقل و غنی باشند، واجب است؛ یعنی، باید برای خودش و کسانی که نان خور او هستند، برای هر نفر ۳ کیلو از خوراک مردم (مانند گندم، جو، خرما، کشمش، برنج، ذرت و یا مانند اینها) و یا پول یکی از آن‌ها را به مستحق بدهد.

زکات فطره به اتفاق شیعه و سنی، واجب است و در متون دینی برای آن، فلسفه و فواید متعددی برشمرده شده‌است که مهم‌ترین آنها عبارتند از:
۱. زکات فطره مکمل و تمام کننده روزه است؛ همان گونه که درود و صلوات بر پیامبر اسلام (صلوات الله علیه و آله) مکمل و تمام کننده نماز است.
۲. باعث قبولی روزه ماه مبارک رمضان می‌گردد.
۳. موجب حفظ انسان از مرگ در آن سال می‌شود.
۴. باعث سلامتی جسم و پاک سازی روح از رذایل اخلاقی است.
۵. مکمل و تمام کننده زکات مال است.

مقدار، زمان، جنس و مستحق فطریه چگونه است؟
زکات فطره مقدار معینی از مال است که برای هر نفر سه کیلو قوت غالب در نظر گرفته شده‌است و پس از پایان ماه مبارک رمضان با هدف فقر‌زدایی از جامعه و کمک به رفع نیاز مستمندان پرداخت می‌‌شود. شکی نیست که اگر فطریه نظام‌‌مند پرداخت و به وسیله مدیریت دقیق و صحیح، منظم و شایسته توزیع شود، نقش بسیار مؤثری در رفع نیازهای نیازمندان و زدودن فقر از جامعه دارد.

فطریه باید شب عید فطر از مال جدا و کنار گذاشته شود، سپس روز عید، قبل از نماز پرداخت شود. این مال برای رفع احتیاج نیازمندان صرف می‌شود. فطریه به نیازمندان و کسانی که محتاج هستند پرداخت می‌شود، فطریه سادات به سادات و همین طور غیر سادات می‌رسد اما فطریه غیر سادات، به سادات تعلق نمی‌گیرد.
طبق نظر مراجع معظم تقلید، در مورد زمان پرداخت زکات فطره گفته شده‌است که اگر فرد نماز عید فطر می‌خواند، بنابر احتیاط واجب باید پیش از نماز فطریه بدهد و یا کنار بگذارد و اگر نماز عید نمی‌خواند، تا ظهر روز عید فطر مهلت دارد.